Χειρόγραφα 1944-1947, Μαρσέλ Νατζαρή (Αλεξάνδρεια)

Χειρόγραφα 1944-1947, Από τη Θεσσαλονίκη στο Ζοντερκομάντο του Άουσβιτς Μαρσέλ Νατζαρή (Αλεξάνδρεια)

Το βιβλίο αυτό το διάβασα παραμονή πρωτοχρονιάς του 2019. Όταν το τελείωσα, είχα ένα κόμπο στο στομάχι για ημέρες. Τα χειρόγραφα του Ελληνοεβραίου Μαρσέλ Νατζαρή, ανακαλύφθηκαν θαμμένα στον περίβολο του Άουσβιτς χρόνια μετά το θάνατο του ίδιου στις Η.Π.Α. Είχε καταφέρει να επιζήσει του στρατοπέδου συγκέντρωσης/εξόντωσης και της προσπάθειας εξόντωσης όσων συμμετείχαν στην λειτουργία των κρεματορίων, των Ζοντερκομάντο όπως αυτός, από τους Ναζί. Μετά την απελευθέρωση του έγραψε κάποια ακόμα χειρόγραφα για την συμμετοχή του στην αντίσταση και το Άουσβιτς- Μπιρκενάου και όλα μαζί αποτελούν τον κορμό αυτού του βιβλίου.

Ο Νατζαρή, είχε πολεμήσει στο Αλβανικό μέτωπο, είχε βγει στο βουνό, είχε ενταχθεί στις γραμμές του Ε.Λ.Α.Σ, είχε διαφωνήσει με την εμφύλια διαμάχη και εστιάσει στον αγώνα κατά των Γερμανών και όντας τραυματίας ζήτησε περίθαλψη στην Αθήνα, όπου και συνελήφθη για να σταλεί με τα τελευταία «φορτία» εκτοπισμένων στο Άουσβιτς. Επέζησε γιατί το χιούμορ, η ανθρωπιά κι η αποφασιστικότητα του, ήταν τα όπλα που τον έκαναν αναγνωρίσιμο και αγαπητό ανάμεσα στις διάφορες φυλές του Ισραήλ που μαρτύρησαν στο στρατόπεδο. Γνωρίζοντας Γαλλικά μπόρεσε να συνεννοηθεί με Εβραίους άλλων χωρών. Μιλάει ο ίδιος για τον ρατσισμό των ορθόδοξων Εβραίων της Κεντρικής Ευρώπης που όντας γνώστες των γίντις κορόιδευαν, μέσα στο στρατόπεδο !!! και θεωρούσαν κατώτερους τους Έλληνες Εβραίους που δεν ήταν τόσο «θρήσκοι» κατά την άποψη τους.

Το βιβλίο είναι μια παράθεση της επιστολής του προς την Ελλάδα, με κάποια στοιχεία για τη ζωή στο στρατόπεδο και των κειμένων μετά την επιστροφή του στη Θεσσαλονίκη καθώς και μιας σειράς μαρτυριών και ερευνών για το ίδιο θέμα , από ερευνητές και άλλους επιζώντες. Μαρτυρίες για την εξέγερση στο κρεματόριο, την αποτυχημένη οργάνωση της αλλά και τον πανικό στους φύλακες και την παραδειγματική τιμωρία, διασταυρώνονται με μικρές ανθρώπινες στιγμές επιβίωσης. Ο Νατζαρή σε κάθε στιγμή της φυλάκισης προσπαθεί να παραμείνει άνθρωπος. Δεν κατηγορεί κανέναν, αλλά πριν και πάνω από όλα διατηρεί το χιούμορ και την ανθρώπινη υπόσταση του, ελπίζοντας να επιζήσει για να μιλήσει και να μην ξεχάσει, να μην ξεχαστούν όσα βίωσε και οι θύτες που τους αναγνωρίζουμε σαν μορφές επιφανειακά και μόνο ανθρώπινες. Η παρουσία του με τις μικρές θεατρικές παραστάσεις που διοργάνωνε, τα ανέκδοτα και τη βοήθεια όπου και όταν μπορεί κάνει αίσθηση στην Εβραϊκή κοινότητα, που βασανίζεται να παραμείνει εν ζωή.

Σε αντίθεση με τις ταινίες και τον ηρωισμό που αποπνέει η εικόνα, εδώ έχουμε ένα κείμενο που η απλότητα του, η αισιοδοξία, η αβεβαιότητα για το αύριο αλλά και ο τρόμος της καθημερινότητας σε λίγες μόνο γραμμές, σελίδες συγκλονίζουν. Ο άνθρωπος που ζει μέσα στο θάνατο ,βιώνει το θάνατο και την ανθρώπινη σκληρότητα, αλλά θέλει να συνεχίσει να ζει. Η απώλεια της συνείδησης και των συναισθημάτων κι η διαρκής αγρύπνια για να επιβιώσει σε ένα κόσμο, που δεν του αναγνωρίζεται η ανθρώπινη ιδιότητα, τον βασανίζει και τον δυναμώνει ταυτόχρονα. Η ζωή του στην προπολεμική Θεσσαλονίκη, η θητεία του στο στρατό, στην αντίσταση και η ζωή του μετά στις Η.Π.Α ως μέρος της Αμερικανικής βοήθειας. Οι μαρτυρίες της οικογένειας του, για ένα άνθρωπο χαρούμενο, που ποτέ δεν μιλούσε για το τί έζησε… Οι νύχτες του εφιάλτη, που τον ξυπνάνε κάθιδρο όπως τις θυμάται η κόρη του. Ο άνθρωπος που επέζησε για να μας θυμίσει με τα γραπτά του, την αδυσώπητη κτηνωδία ενός έθνους απέναντι στην ανθρωπότητα.

Ο Νατζαρή αφήνει μέσα από την μαρτυρία του αλλά και των συντρόφων του μια μαρτυρία που μας καθιστά συνυπεύθυνους, όχι μόνο να μην ξεχαστεί το αίσχος των στρατοπέδων συγκέντρωσης, αλλά και συνυπεύθυνους να μην επιτρέψουμε ποτέ σε κανέναν να επαναλάβει τα ίδια αίσχη. Ο ανθρωπισμός του και το χιούμορ του, είναι σημαίες ,σημάδια, οδηγοί, για το πως απλοί άνθρωποι στις δύσκολες ώρες έγιναν ήρωες, δίχως να αλλάξουν τη ροή της ιστορίας, μέσα από την επιβίωση και την στάση τους. Αξιοπρέπεια αλλά και επιβίωση, σε όρια δυσδιάκριτα, καταστάσεις ασυμβίβαστες με το κοινό μυαλό. Σπάνια τόσες λίγες σελίδες, είπαν τόσα πολλά πράγματα, σε μια ανθρωπότητα, που επιμένει να ξεχνά επιλεκτικά, για την Ισραηλίτικη κοινότητα της Θεσσαλονίκης, αλλά και για τον κάθε άνθρωπο που έπεσε θύμα των θεωριών ανωτερότητας και της μαζικής εξόντωσης. ‘Ένα βιβλίο που σίγουρα θα έπρεπε να αποτελεί ανάγνωσμα στα λύκεια της Ελλάδας, πέραν πολιτικών και κομματικών παρωπίδων.