«Το σύντομο καλοκαίρι της αναρχίας» Χανς Μάγκνους Έντσενμπέρκερ (Εστία)

«Το σύντομο καλοκαίρι της αναρχίας» Χανς Μάγκνους Έντσενμπέρκερ (Εστία)

 

Ο Γερμανός συγγραφέας Χ.Μ.Ε αποφασίζει να γράψει μια μυθιστορηματική βιογραφία για την τραγικότερη ίσως μορφή του Ισπανικου εμφυλίου. Τον άτυπο ηγέτη των Καταλανών αναρχικών του Μπουεναβεντουρα Ντουρούτι. Ενός ανθρώπου που ακόμη και ο θάνατος του, ως γεγονός, αλλοιώθηκε για να εξυπηρετήσει τις ιστορικές συνθήκες και να υπηρετήσει το αναρχικό κίνημα και τον Εμφύλιο, αφήνοντας υπόνοιες και ηρωοποιώντας, μια μάλλον άτυχη στιγμή.

Το μυστικό που κρατά τον αναγνώστη καθηλωμένο, είναι η συλλογή πληροφοριών που παρατίθενται, σαν ένα καλά δομημένο κολλάζ ή ακόμα καλύτερα ,σαν τα πρακτικά μις δίκης, με τρόπο που όχι μόνο συμπληρώνουν αλλά και αντιπαραθέτουν απόψεις για τον Ισπανό αναρχικό. Ξεκινώντας από την παιδική του ηλικία και την αγωνία για την επιβίωση, γνωρίζουμε τον Ντουρούτι, μέσα από τα μάτια των συντρόφων του, σαν μια μορφή που από τα πολύ νεαρά του χρόνια, εντάχθηκε στο αναρχικό κίνημα, ενάντια σε ιδιοκτήτες, καπιταλιστές αλλά και κομουνιστές, έχοντας βιώσει το ιστορικό μάθημα της Ρωσικής επανάστασης και της εξόντωσης των αναρχικών. Πιστός στην ιδεολογία του και άνθρωπος της δράσης, σε μικρό διάστημα, άρχισε τις μετακινήσεις εντός της Ισπανίας αλλά και στην Ευρώπη, την Γαλλία κυρίως, για να αποφύγει τις διώξεις του Κράτους και να ενισχύσει το αναρχικό κίνημα. Αυτοδίδακτος, αλλά χαρισματικός, θεληματικός και πρακτικός, έγινε αγαπητός σε κάθε χώρα και έδωσε λύσεις, στους γνωστούς «θεωρητικούς», προσδίδοντας την δέουσα σημασία στην πράξη, που θα εφαρμόσει τις θεωρίες και θα τις προσαρμόσει στην πραγματικότητα.

Ο Ντουρούτι, ηγείται εν μέσω συλλογικών διαδικασιών που αποκλείουν την προσωποπαγή δικτατορία, βλπ Σοβιετική δικτατορία ενός κινήματος, που θέλει να ισοπεδώσει τον αστικό κόσμο και τον καπιταλισμό και να δώσει τα μέσα παραγωγής στους εργάτες και αγρότες με σκοπό την αυτοδιαχείριση. Οργανώνει τους συντρόφους του και απαντάνε στις επιθέσεις εργοδοτών και Ισπανικού κράτους, ενώ αφουγκράζεται τον διεθνή πόλεμο που θα ξεκινήσει στην Ισπανία, με αντιπάλους τους δύο φασισμούς, τον Κομμουνισμό και τον Εθνικοσοσιαλισμό. Αναγνωρίζει τον άμεσο κίνδυνο του δευτέρου λόγω του Φράνκο, αλλά προσπαθεί να αποφύγει τις συνέπειες της συνεργασίας με τον πρώτο. Στην Ισπανία εξάλλου οι Σοσιαλιστές και Κομμουνιστές είναι σχεδόν ανύπαρκτοι, μπροστά σε ένα έντονα και ένοπλα οργανωμένο αναρχικό κίνημα, που βασίζεται στους Ρώσους θεωρητικούς και επαναστάτες  αναρχικούς του 19^ου αιώνα και έχει σκοπό την υλοποίηση των σχεδίων τους.

Ο Χ.Μ.Ε δεν καταγράφει μόνο το πολιτικό καζάνι της εποχής στην Ισπανία. Από τις διηγήσεις των στενών συνεργατών του και της Γαλλίδας γυναίκας του, μαθαίνουμε για τον άνθρωπο Ντουρούτι. Για την φαλλοκρατική στάση των Ισπανών αναρχικών και μη, με τη γυναίκα στο σπίτι. Τον Ντουρούτι, που αναλαμβάνει το νοικοκυριό και την μικρή κόρη του, όσο η γυναίκα του εργάζεται ως ταξιθέτρια. Τις πολιτισμικές διαφορές της Ισπανίας με την υπόλοιπη Ευρώπη τη δεκαετία του 30, που δείχνουν μια Ισπανία, που σχεδόν δεν έχει γνωρίσει τον Διαφωτισμό και έχει μείνει στην επιρροή του Ανώτερου Κλήρου και των γαιοκτημόνων και βιομηχάνων. Τις διάφορες Βαρκελώνης, Μαδρίτης και πάνω από ΄όλα την καταστολή, την ένοπλη εξέγερση και το καζάνι που κοχλάζει.

Ο εμφύλιος πόλεμος, είναι γεγονός και ο Ντουρούτι, αποδεικνύει έμπρακτα ότι είναι αρχηγός στο δρόμο ,εκτός από φλογερός ομιλητής και απεργός. Η αλλαγή στην Βαρκελώνη, με την νίκη των αναρχικών, θα φέρει τον ίδιο και τους συντρόφους του, προ των ευθυνών τους. Το κράτος, το νέο κράτος, πρέπει να λειτουργήσει. Η συλλογική συνείδηση και ο σεβασμός στις ανάγκες του συνόλου, η βιομηχανία, τα νοσοκομεία, πρέπει να μείνουν ενεργά. Ταυτόχρονα ο εμφύλιος που πλέον έχει ξεκινήσει, ζητά απαντήσεις, στρατό, συνέχιση της επανάστασης. Η επαφή του με τους «κεντρώους» και «αριστερούς» πολίτικούς, ανύπαρκτους στο λαϊκό έρεισμα μέχρι την επανάσταση, είναι επώδυνη. Ζωσμένος ο ίδιος και οι σύντροφοι του με τα όπλα, είναι η πρώτη αλλαγή στον τρόπο συνομιλίας, με αστούς πολιτικούς. Η επαφή με τους Σοβιετικούς συμβούλους και δημοσιογράφους και οι διάλογοι για την ανάγκη ρεαλισμού στην μετάβαση από το παλιό καθεστώς στην αυτοδιάθεση , η άλλη αλλαγή. Κολεκτιβοποίηση ή ατομική ιδιοκτησία σε ακτήμονες, συζητήσεις στα χωριά που εντάσσονται στην ‘Δημοκρατική’ Ισπανία, δολοφονίες ιερέων, αντιφρονούντων, γαιοκτημόνων, αντεκδικήσεις. Εκεί θα φανεί ακόμη μια φορά ο Ντουρούτι, σαν ηγέτης με πολιτική ευστροφία και ανθρωπιά. Σταματά τους φόνους, αποδέχεται τον προσηλυτισμό, όσων αποδέχονται την νέα κατάσταση. Αλλά σύντομα, θα αλλάξει και ο ίδιος. Απογοητευμένος από την κεντρική εξουσία, το γραφείο και τις καρέκλες, ξεκινά για το μέτωπο, με εθελοντές και μηδενική αντίληψη τι σημαίνει τακτικός πόλεμος.

 

Το τελευταίο μέρος του βιβλίου έχει δύο τμήματα. Την ιστορία της ταξιαρχίας Ντουρούτι στο μέτωπο της Σαραγόσα. Τον επαναστάτη Ντουρούτι, που παίρνει ως γραμματέα, έναν παπά, που σώνει ο ίδιος από βέβαιο θάνατο. Την προσωπική του ανάμιξη στον κάθε πολιτοφύλακα, που θέλει να σταματήσει να πολεμά και αυτός συνομιλεί μαζί του για το αξιακό σύστημα της επανάστασης και το φιλότιμο, του μεσογειακού άνδρα. Είναι μια ιστορία, που ταυτόχρονα αναδεικνύει πως στα μετόπισθεν το έως τότε ανύπαρκτο ΚΚΙ με τη βοήθεια των Σοβιετικών αναδεικνύεται σε σημαντικό παίκτη, που καπηλεύεται την επανάσταση και εξουδετερώνει έντεχνα όπου μπορεί τους αναρχικούς, που είναι μια ομάδα επαναστατών αιθεροβαμόνων μεν, αλλά πιστών στα αταξικά επαναστατικά ιδανικά τους. Ο Ντουρούτι πολεμά. Οργανώνει, επανεκπαιδεύει, αλλά πάνω και πριν από όλα σέβεται τον άνθρωπο. Δεν αντεκδικείται, παραμένει Ισπανός σεξιστής, στέλνοντάς τη γυναίκα του σπίτι, γιατί δεν θεωρεί ότι οι γυναίκες έχουν θέση στον αγώνα, στην πρώτη γραμμή. Συνομιλεί πολίτικά με τους Σοβιετικούς που έρχονται ως δημοσιογράφοι, να του δείξουν τα τρωτά σημεία της επαναστατικής λογικής του. Αναγκάζεται να συμβιβαστεί. Οργανώνει τους πολιτοφύλακες με στρατιωτικό τρόπο στο τέλος, γιατί πρέπει κάποια στιγμή το αίμα που χύνουν να γίνει αποδοτικό. Συμβιβάζεται, σε διεκδικήσεις. Αναγνωρίζει την εμβληματική προσωπικότητα του, την επιρροή στον απλό Ισπανό και τη χρησιμοποιεί , άδολα προς όφελος της επανάστασης, αφήνοτνας τα πολικά ξεκαθαρίσματα με τα ΄φίλια κόμματα, παρατάξεις στο τέλος του αγώνα.

Οι δηλώσεις όσων έζησαν τον πόλεμο κοντά του, αλλά και τον ίδιο, δείχνουν πόσο αιματοβαμμένος, γεμάτος μίσος είναι ο Ισπανικός εμφύλιος, ειδικά η Σιμόν Βειλ. Ταυτόχρονα δείχνουν τον ίδιο τον Ντουρούτι, αεικίνητο αλλά και σε αδιέξοδο, να αφήνει πίσω του τον καθαρόαιμο επαναστάτη εαυτό του, σε μια προσπάθεια, απέλπιδα (?) να οδηγήσει την τελματωμένη επανάσταση στην τελική νίκη, συμμαχώντας με το πιο αστικό , συντηρητικό κόμμα, που προέκυψε από την επανάσταση, το Κομμουνιστικό. Η συμμαχία  με τον διάβολο, που θα κοστίσει μετά το θάνατο του Ντουρούτι, στους αναρχικούς τα πάντα. Πιστός ιδεολόγος, δέχεται να πάει στην Μαδρίτη για να βοηθήσει. Εκεί θα γνωρίσει και θα αποδεχτεί και την στρατιωτική αποτυχία, μιας και οι δυνάμεις του βασίζονται στην δημοκρατική συμμετοχικότητα και σε έναν πόλεμο με στρατιωτικές δυνάμεις πειθαρχημένες, δεν επαρκεί το θάρρος. Χρειάζεται και η τακτική σκέψη, που δεν έχει το αναρχικός συνονθύλευμα, που υπακούει στις διαταγές εθελοντικά και τις αμφισβητεί εξίσου εύκολα. Κάπου εκεί αναγνωρίζουμε τα γιατί της αποτυχίας της κοινωνικής επανάστασης, να αποκτήσει τον έλεγχο της Ισπανίας. Οι αναρχικοί στο πρόσωπο του Ντουρούτι, εκφράζουν τον ιδεαλισμό του 19^ου αιώνα, την πίστη στον άνθρωπο και αποτυγχάνουν ακριβώς εξαιτίας αυτής της πίστης. Αντίπαλοι τους, φίλοι και εχθροί, φτιαγμένοι στο καλούπι του μαζάνθρωπου των ακραίων συστημάτων. Δεν θα επιτρέψουν ποτέ στην ελεύθερη σκέψη έστω και αν τελικά είναι μια σκέψη που δολιχοδρομεί και υπαναχωρεί παγιδευμένη στο ίδιο το εγγενές δημοκρατικό υπόβαθρο της, να γίνει κυρίαρχος τρόπος λήψης αποφάσεων. Η δικτατορία του προλεταριάτου, έχει σκοπό να αντικαταστήσει την δικτατορία του κλήρου και του Βασιλιά /Βιομηχάνων, γαιοκτημόνων.

Ο Ντουρούτι στέκεται ανάμεσα τους, προστατεύοντας τον απλό άνθρωπο, όπως έμαθε από τα μηχανουργεία και την καθημερινότητα της βιοπάλης. Εμπνέει και τελικά χάνεται, δέσμιος της εικόνας του. Ακάλυπτος πλησιάζει την πρώτη γραμμή, για να επιθεωρήσει, εμψυχώσει, και πεθαίνει. Βολή από τον εχθρό…. Ο πιο άδοξος θάνατος όπως θα αποδειχθεί αργότερα. Το αυτόματο του, εκπυρσοκροτεί, καθώς βγαίνει από το αυτοκίνητο με τους συντρόφους του, να επιθεωρήσει την πρώτη γραμμή του μετώπου. Ο θάνατος του, μετατρέπεται σε πολιτικό παιχνίδι. Πρέπει να ηρωοποιηθεί, να συνεχίσει να προσφέρει στην επανάσταση, πιστός στην Ισπανική παράδοση του Ελ Σιντ. Το ατύχημα, ανθρώπινο αλλά τραγικό και ανάρμοστο για ένα ήρωα, πρέπει να κρατηθεί κρυφό.

Μαρτυρίες που ξεκινούν από την κηδεία του, όπως και το βιβλίο και φτάνουν στους συντρόφους του που έφυγαν εξόριστοι στη Γαλλία να περιμένουν την πτώση του Φράνκο. Ένα βιβλίο γεμάτο από μαρτυρίες φίλων αλλά και εχθρών, για έναν άνθρωπο που η μοίρα τίμησε με το θάνατο, πριν αναγκαστεί να κάνει υποχωρήσεις που θα καταρράκωναν τον επαναστάτη, προς όφελος της επιβίωσης της επανάστασης.

Έντονο σαν το κεντρικό πρόσωπο που αποτελεί το θέμα του, καλογραμμένο, ένα κολλάζ με ελάχιστα κενά. Γεμάτο από τον Ισπανικό ήλιο, την μικρή εκείνη στιγμή στον Ιστορικό χρόνο που ο πραγματικός αναρχισμός λειτούργησε αλλά και γεμάτο ρωτήματα, για την παθογένεια των μαζικών επαναστατικών κινημάτων όταν καταλάβουν την εξουσία. ‘Ένα βιβλίο για ένα χαρισματικό άνδρα, που παρέμεινε Ισπανός αλλά και αναρχικός, με τα ελαττώματα και τα προτερήματα του. Μια μορφή που όπως και μερικές δεκαετίες αργότερα ο Τσε Γκεβάρα, γλύτωσε την φθορά του χρόνου και της εξουσίας, μέσα από το θάνατο. Χωρίς να απαλείψει τις νύξεις για τα εγκλήματα κατά των αντιπάλων στον εμφύλιο, επικεντρώνεται στον Ντουρούτι, ιδεαλιστή, αφελή αλλά και πραγματιστή ταυτόχρονα και στο άδοξο τέλος του. Αξίζει του χρόνου και της προσοχής σας.