Erik Larson – «Βουβό κύμα, το τελευταίο πέρασμα του Λουζιτάνια» (Ίκαρος)

 

Η συναρπαστική ιστορία του ναυαγίου  του υπερωκεανίου Λουζιτάνια, γράφει το οπισθόφυλλο και είναι ίσως η πιο άτοπη και άδικη περιγραφή, για ένα όντως συγκλονιστικό βιβλίο. Ο συγγραφέας Erik Larson ασχολείται με αυτό που αποκαλούμε ιστορικό μυθιστόρημα, έχοντας το εξαιρετικό χάρισμα της ανάπλασης της εποχής, με ρεαλιστικό και πολύ ζωντανό τρόπο. Η αναφορά μου στο παλιότερο βιβλίο του «Στον κήπο με τα θηρία» είναι ενδεικτική του πόσο εκτιμώ την πένα του. Στο «Βουβό κύμα» επιλέγει με τη βοήθεια υλικού από τους επιβάτες του Λουζιτάνια, να διηγηθεί την ιστορία ενός ναυαγίου ή καλύτερα της βύθισης ενός επιβατηγού πλοίου, μιας ουδέτερης χώρας από τα Γερμανικά υποβρύχια στον Α' Παγκόσμιο πόλεμο.

Η σημασία του έργου πολυσήμαντη. Η αναφορά σε μια πράξη που αποτελεί ένα από τα πρώτα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας, με το χτύπημα ενός μη στρατιωτικού στόχου, σε μία εποχή που υπήρχε ακόμη το Πρωσικό πνεύμα της στρατιωτικής ευγένειας αλλά η πίεση για τη νίκη άρχισε να αλλάζει την κοσμοθεωρία των συγκρούσεων, είναι εδώ. Όπως είναι και η τραγική εξιστόρηση των ανθρώπινων ιστοριών, των επιβαινόντων για τους οποίους με ενδελεχή έρευνα συγκέντρωσε στοιχεία, για να μιλήσει για την ιστορία τους πριν το ναυάγιο, στην διάρκεια της βύθισης αλλά και μετά. Μικρές ανθρώπινες ιστορίες, που αποτελούν τις ψηφίδες, ενός συλλογικού έργου καταστροφής, όπως είναι η βύθιση ενός άοπλου επιβατηγού, ουδέτερης χώρας. Η πολιτική υπόσταση της βύθισης, μέσα από την σύνδεση της με την πολιτική κατάσταση της εποχής. Η περιγραφή  της ζωής του Αμερικανού προέδρου Ουίλσον με την αγάπη του στην πολιτική της απομόνωσης, παράλληλα με τα προσωπικά του θέματα που τον καθιστούσαν ακόμη πιο αδύναμο και αναποφάσιστο. Η περιγραφή της  Βρετανικής πολιτικής, γεμάτη δολοπλοκίες, με έμφαση στην αλίευση πληροφοριών για τις Γερμανικές ναυτικές κινήσεις με απώτερο και πρωταρχικό σκοπό την προστασία του Βρετανικού στόλου. Πληροφορίες που εν γνώσει τους δεν κοινοποιήθηκαν μιας και οι ζωές των αμάχων, είχαν ελάχιστη αξία μπροστά στην προστασία των πολύτιμων θωρηκτών, που θα εξασφάλιζαν την θαλάσσια υπεροπλία έναντι του Γερμανικού Ναυτικού. Αλλά και η περιγραφή της δράσης των πρωτόγονων υποβρυχίων, που παραλίγο όπως και στον Β ΠΠ να αλλάξουν την πορεία του πολέμου αποτελεί ακόμη ένα σημείο στο οποίο ο Larson δείχνει την δύναμη της γραφής του αλλά και της ικανότητάς του ως ερευνητή. Η μεταφορά στην ψυχοσύνθεση του κυβερνήτη, που ζει για να αυξήσει το τονάζ των βυθίσεων του και η λεπτή γραμμή ανάμεσα στον στρατιωτικό και τον δολοφόνο αθώων, που εκ των υστέρων κρίνεται από τις πράξεις του, είναι συγκλονιστική.

Tο «Βουβό κύμα» είναι ακόμη μια επιτυχία του Erik Larson  να ανασυστήσει μια εποχή, μια στιγμή στην ιστορία, με λογοτεχνικό τρόπο, βασισμένος όμως σε συγκέντρωση στοιχείων, που ντύνουν την κάθε στιγμή με θαυμαστή αληθοφάνεια. Η ιστορία των επιβαινόντων αλλά και η αφήγηση του ναυαγίου, φέρνει στο νου το άλλο μεγάλο ναυάγιο της δεύτερης δεκαετίας του 20ου αιώνα τον Τιτανικό και ξυπνά μνήμες φόβου, για τη δύναμη της θάλασσας. Στιγμές ανθρώπινης αδυναμίας αλλά και ηρωισμού, απόγνωσης και ελπίδας. Συγκλονιστικός και ανθρώπινος, ο Larson  φέρνει δάκρια στα μάτια, στις στιγμές που οικογένειες επανενώνονται , όταν οι διασωθέντες συγκεντρώνονται αλλά και στο νεκροτομείο αγκαλιασμένοι για το τελευταίο ταξίδι στον κάτω κόσμο. Η ενημέρωση των Ιρλανδών και η προσπάθεια κάθε διαθέσιμου μέσου να βοηθήσει είναι τόσο ζωντανή, που νιώθεις την αγωνία των αλιευτικών να πλησιάσουν για να σώσουν, οτι δύναται να σωθεί. Παράλληλα η ιστορία του πλοιάρχου του Λουζιτάνια μέχρι το τέλος της ζωής του, ενός ανθρώπου που οι επιλογές του θα καθορίσουν εν μέρει την ζωή επιβατών και πληρώματος έρχεται συμπληρωματικά να μεταφέρει τον τρόπο σκέψης των ναυτιλιακών εταιρειών σε καιρό πολέμου, αλλά και των ναυτικών που ξεκίνησαν με ιστιοφόρα για να καταλήξουν στις ντιζελομηχανές.

Η πολιτική διάσταση του θέματος, με την αποχή των Η.Π.Α από τον πόλεμο, παρόλες τις προσπάθειες της Βρετανίας να τους εμπλέξουν, συνδυάζεται άψογα με την εστίαση στον πρόεδρο Ουίλσον και την προσωπική του ζωή. Την κατάθλιψη από το θάνατο της γυναίκας του, τον νέο του ανεκπλήρωτο για μεγάλο διάστημα έρωτα και την αδυναμία του να πάρει αποφάσεις, βασανισμένος από την δική του προσωπική τραγωδία. Παράλληλα, η περιγραφή των υπηρεσιών συλλογής πληροφοριών του ναυαρχείου, είναι ακόμα ένα κομμάτι που ο Larsonμεταφέρει εν τη γενέσει του, την δημιουργία της σύγχρονης ιστορίας. Οι Βρετανοί έχουν στα χέρια τους τους Γερμανικούς κώδικες και προκειμένου να διαφυλάξουν το στοιχείο του αιφνιδιασμού, και να προστατεύσουν τον πολύτιμο στόλο τους, κανένας άμαχος δεν έχει αξία. Η αιωρούμενη ερώτηση αν ένα μήνυμα στο Λουζιτάνια ή έστω η παροχή συνοδείας θα μπορούσε να αλλάξει την έκβαση του ταξιδιού αιωρείται. Ταυτόχρονα η περιγραφή της Γερμανικής πλευράς και ειδικότερα αυτής των υποβρυχίων και του συγκεκριμένου υποβρυχίου και του κυβερνήτη του, μας μεταφέρει σε ένα κόσμο μοναχικών λύκων που αποκομμένοι από τα κέντρα αποφάσεων παίρνουν αποφάσεις με βάση εντολές ημερών και το προσωπικό κριτήριο σεβασμού στην ανθρώπινη ζωή και την πατρίδα. Η περιγραφή της έναρξης του υποβρύχιου πολέμου αλλά και των ανθυποβρυχιακών μέτρων είναι συναρπαστική και μας δίνει το στίγμα μιας εποχής που η τεχνολογία ξεπερνά τον άνθρωπο και τον αφήνει έρμαιο των αποφάσεων του, για μαζικά χτυπήματα. Θύτης και θύμα ταυτόχρονα ο Γερμανός κυβερνήτης του υποβρυχίου, με περιορισμένα μέσα αναγνωρίζει το πλοίο και αποφασίσει για την ζωή ή το θάνατο εκατοντάδων ανθρώπων, ζώντας πλέον με αυτές τις επιλογές. Η εντατικοποίηση του πολέμου και τα όπλα μαζικής καταστροφής στα πρώτα βήματα τους.

Όμως το βιβλίο δεν είναι μια περιγραφή της βύθισης του Λουζιτάνια και μόνο. Ανατρέπει απόψεις, οτι η βύθιση του Λουζιτάνια οδήγησε τις ΗΠΑ στον πόλεμο, μιας και χρειαστήκαν δύο ακόμα χρόνια για να μπουν οι Αμερικανοί στον πόλεμο και αρκετές  Γερμανικές επιθετικές ενέργειες. Δίνεις στοιχεία για την κλιμακούμενη επιθετικότητα των Γερμανών σε κάθε πολεμικό στόχο ουδέτερο ή μη. Αναφέρει την μεταφορά πυρομαχικών με το Λουζιτάνια δείχνοντας και την άλλη πλευρά. Την Βρετανική έλλειψη σεβασμού στους κανόνες του πολέμου, όταν χρησιμοποιούν ουδέτερα πλοία για μεταφορά, κρυφά  πυρομαχικών, πυροδοτώντας ανεξέλεγκτες καταστάσεις εναντίον των αμάχων. Πάνω από όλα όμως θέτει το Βρετανικό ναυαρχείο στην πραγματική θέση του, αυτή του ενόχου. Γιατί γνώριζε εξαρχής την κίνηση και την θέση του υποβρυχίου και δεν προσπάθησε οχι να αποτρέψει με την χορήγηση συνοδείας, αλλά ούτε με την αποστολή προειδοποίησης στο πλοίο για την παρουσία του υποβρυχίου στην περιοχή, διατηρώντας τα στοιχεία για χρόνια στην αφάνεια.

Τελειώνοντας το «Βουβό κύμα» φέρνεις στο νου σου, τον Πόλεμο στον Κόλπο, στην Γιουγκοσλαβία, στην Συρία και βλέπεις ότι αν και οι υπερδυνάμεις άλλαξαν, οι άμαχοι πληρώνουν το τίμημα και οι στρατιωτικοί επικαλούνται αόριστους όρους, όπως τιμή, αγάπη στην πατρίδα, θάρρος, για να δικαιολογήσουν το θάνατο παιδιών και αμάχων, ενώ οι πολιτικοί κωλυσιεργούν. Ένα δυνατό βιβλίο, που παρά τον πληροφοριακό χαρακτήρα του, κρατά το ενδιαφέρον αμείωτο καθώς βυθίζεσαι σε μια θάλασσα πληροφοριών, που καλύπτουν μεγάλο χρονικό διάστημα, μετά την βύθιση του πλοίου, ξεβράζοντας, όπως η θάλασσα τα πτώματα του ναυαγίου, μήνες μετά. Πληροφορίες και στοιχεία, που χρόνια μετά το τέλος του Α ΠΠ, παρέμειναν σε συρτάρια. Απολαυστικό μέχρι τις παραπομπές.

Διαβάζεται με συνοδεία το «Cruel sea»- CITIES και το “Run silent, run deep” (Iron Maiden- Raven)