"Νορμανδία  D Day"-  Τζάιλς Μίλτον (Εκδόσεις Μίνωας)
 
 

Θα μπορούσα να γράψω πολλά για το συγκεκριμένο βιβλίο. Μεγαλωμένος όπως οι περισσότεροι στην ευμάρεια και την ειρήνη του Ευρωπαϊκού ελεύθερου, Δυτικού κόσμου, μετά το 70, με μόνη επαφή με τον πόλεμο ,την Τουρκική εισβολή στην Κύπρο, όταν είδα την επιστράτευση μικρό παιδί και τα Ίμια, όταν και υπηρετούσα ως κληρωτός, έμαθα να θαυμάζω τα όπλα σαν αντικείμενα, και να διαβάζω την ιστορία, σαν χόμπι. Ταινίες σαν τη «Διάσωση του στρατιώτη Ραιαν» ήταν περισσότερο «διασκέδαση» στην μεγάλη οθόνη, παρά συναγερμός για το αιματοκύλισμα που ήταν για πολλούς νέους ανθρώπους ο ΒΠΠ. Η επιθυμία μου, να γνωρίσω την αλήθεια, μέσα από τις διηγήσεις από πρώτο χέρι των συμμετεχόντων στα μεγάλα ιστορικά γεγονότα, που σφράγισαν τον 20αιώνα, με οδήγησε να διαβάσω το βιβλίο του Τζάιλς Μίλτον. Εδώ θα έπρεπε να σταματήσω.

 

Σπάνια συγγραφέας, συγκεντρώνει πρωτογενείς μαρτυρίες, από όλες τις πλευρές, απλών στρατιωτών και αμάχων και τις ενσωματώνει σε ένα αφήγημα, δίχως τοποθέτηση πολιτική, παρά μόνο ανθρώπινη. Σπάνια ο ηρωισμός του να επιζήσεις αναδεικνύεται στο μέγιστο προτέρημα και αγαθό, σε ένα κόσμο που οι άμαχοι, είναι παράπλευρες απώλειες για τους συμμάχους. Σπάνια ,νιώθεις την απόγνωση του νεαρού από τις Η.Π.Α που υποψιάζεται συμμετέχοντας στο πρώτο κύμα της απόβασης στην ακτή Ομάχα, ο,τι δεν θα ζήσει και το συνειδητοποιεί σε ένα αποβατικό γεμάτο θαλασσινό νερό και εμετό, λίγο πριν ξεψυχήσει, δευτερόλεπτα μόνο από την στιγμή που θα ανοίξει η ράμπα του αποβατικού. Αίμα, πόνος, σπλάχνα χυμένα, κρανία ανοιγμένα, γραφικοί αξιωματικοί και φιγούρες από ταινίες, αλλά πάνω από όλα απόγνωση, για τον επερχόμενο θάνατο. Η συγκλονιστική στιγμή που ο διοικητής του Γερμανικού πολυβολείου, λυπάται τους προς αποβίβαση Αμερικάνους αναγνωρίζοντας την ανωτερότητα της θέσης του αλλά και ότι απέναντι του έχει ανθρώπους. Οι Αμερικανοί κυρίως που επιζούν και  δεν λυπούνται  κανέναν, γιατί δεν υπάρχει χώρος και διάθεση για αιχμαλώτους. Οι Γερμανοί που αποδεικνύονται, Ρώσοι, Αλσατοί, Πολωνοί, ο,τι έχει συμμαζέψει το συνονθύλευμα του Γερμανικού στρατού από φίλους και εχθρούς, για να επανδρώσει τα πολυβολεία. Η στάση σε πολυβολεία κατά των Γερμανών αξιωματικών. Ο Βρετανός Λόρδος Λόβετ, ο καταδρομέας, που με τον μουσικό του σύντροφο  με τη γκάιντα, εμψυχώνει τους αποβιβαζόμενους Βρετανούς κομάντο, ενώ οι Γερμανοί θεωρούν τον μουσικό ,πνευματικά καθυστερημένο και τον αφήνουν ανενόχλητο.

Ο Στρατηγός Μπράντλει, διοικητής της απόβασης ,που δεν έχει πληροφορίες για ώρες γιατί η τεχνολογία τους προδίδει και οι ασύρματοι δεν λειτουργούν. Αίμα, καμένες σάρκες, διαμελισμένα πτώματα, σκληρότητα ως τρόπος και λόγος επιβίωσης, Αμερικανοί αλεξιπτωτιστές που πολεμούν ενάντια στα πάντα, ανακαλύπτοντας, ότι τα γούεστερν είναι ηρωικά μόνο στην μεγάλη οθόνη. Υπερφίαλοι Γερμανοί αξιωματικοί, γυναικάδες, που βρίσκουν την μοίρα τους, έρμαια της τρυφηλής ζωής του Δυτικού μετώπου. Διοικητές τεθωρακισμένων που μαθαίνουν την αξία του αντιπάλου στο πεδίο. Ρόμελ, Χίτλερ Βερολίνο, η αγκύλωση του Γερμανικού  αμυντικού δόγματος στις μονομανίες του Χίτλερ αλλά και η απόγνωση του επιτελείου του Ρόμελ, που πρώτοι αντιλήφθησαν τη δυναμική της απόβασης.

Η πόλη της Καν ,ένα ανθρώπινο θυσιαστήριο αμάχων ,στο βωμό της τελικής νίκης των συμμάχων. Η απόγνωση των Γερμανών διοικητών ,όταν βλέποντας την πόλη ισοπεδωμένη, αντιλαμβάνονται την αποφασιστικότητα των συμμάχων. Ένας πόλεμος πιλότων, διοικητών αρμάτων μάχης, ευγενών και απλών στρατιωτών, που δεν θα ξαναδούν τους δικούς τους, μέσα σε λίγα δευτερόλεπτα, από την έναρξη της απόβασης. Το βιβλίο είναι ένα εκτενές ιστορικό των ημερών πριν την απόβαση, των προετοιμασιών, των αναβολών λογω καιρού αλλά και της πραγματικότητας. Μια ομάδα ανδρών σε τρέιλερ από τη μια πλευρά και πολυτελείς πύργους από την άλλη, θα θυσιάσει τον ανθό της Ευρωπαϊκής νεολαίας, το πρωινό της 6 Ιουνίου του 1944, για να έχουμε την ενωμένη Ευρώπη μόλις μια δεκαετία αργότερα, υπό την σημαία του ΝΑΤΟ.

Η μαρτυρία του βρετανού βατραχανθρώπου για την Ομάχα, με το αίμα και το πετρέλαιο, να έχουν σχηματίσει ένα φιλμ στη θάλασσα, αρκεί για οποιονδήποτε, να προτιμήσει να δικαιώσει αντιρρησίες συνείδησης παρά να ζήσει τέτοιες στιγμές κόλασης. Είμαι πεπεισμένος ότι ο όρος μετατραυματικό στρες, θα μπορούσε να δοθεί ακόμη και σε αναγνώστες του βιβλίου. Ο Μίλτον μαέστρος στο να συνδυάζει μαρτυρίες και τα ιστορικά γεγονότα, γράφει ένα βιβλίο, που σε ωθεί στο επόμενο κεφάλαιο, όπως οι συνθήκες εξώθησαν τους αλεξιπτωτιστές να πολεμάνε 13 ώρες μέχρι να εγκατασταθεί το πρώτο προγεφύρωμα. Σου μεταφέρει το άγχος του να πετύχει η επιχείρηση, σε κάθε τομέα. Σε συγκινεί με την ιστορία των Καναδών αδελφών αξιωματικών, που θα θεωρήσουν ο ένας τον άλλο νεκρό μέχρι να συναντηθούν σε ένα Αγγλικό νοσοκομείο ,μέρες μετά. Σε βάζει στη θέση των Γερμανών νεοσύλλεκτων που θαυμάζουν τις αγελάδες, αλλά θα κληθούν να αδειάσουν τα πολυβόλα τους στους συμμάχους, πρώτη φορά σε ανθρώπινο στόχο. Σου μεταφέρει την αγωνία των αμάχων που εγκλωβιστήκαν στην εμπόλεμη ζώνη, τον φόβο αλλά και των ηρωισμό κάποιων.

 

Το βιβλίο κάνει τη διάσωση του στρατιώτη Ράιαν να φαίνεται σαν ταινία κινουμένων σχεδίων τους Μπόλεκ και Λόλεκ. Αλλά μόνο όταν φτάσεις στη βιβλιογραφία θα καταλάβεις τη δουλειά του συγγραφέα. Ενός ανθρώπου που ο πεθερός του είχε πολεμήσει ως διαβιβαστής στην Βερμαχτ. Απόλυτα κυριος του έργου του, κρατά αποστάσεις. Μιλά για τους Γερμανούς αρματιστές με τα εγκλήματα πολέμου που είχαν στην πλάτη τους από το Ανατολικό μέτωπο που θα πολεμήσουν γιατί βλέπουν την Νέμεση να έρχεται .Για την ανικανότητα, τον φόβο και την αποτυχία της Αμερικανικής διοίκησης στην Ομάχα, που χρειάστηκε τον προσωπικό παράγοντα ,δύο αξιωματικών για να τολμήσουν να απεγκλωβιστούν. Την διαφορά εκπαίδευσης των ειδικών δυνάμεων που είχαν ελπίδες επιβίωσης, σε σχέση με αυτές των απλών στρατιωτών, που ουσιαστικά ήταν τροφή για τα πολυβόλα και πυροβόλα. Τις αστοχίες του ναυτικού και της αεροπορίας σε θέματα προετοιμασίας και καταστροφής στόχων. Πάνω από όλα όμως μιλάει για τον μεγάλο συμμετέχοντα στην μεγάλη απόβαση, τον άνθρωπο και αφιερώνει πολύ σωστά το βιβλίο σε όσους υπηρέτησαν.

 

Βιβλίο ποταμός, εικόνας, συναισθήματος, αποδομεί την ηρωική εικόνα του πολέμου, τον απογυμνώνει ως το μεδούλι και θέτει ερωτήματα, που μόνο όσοι υπηρέτησαν εκεί, έχουν το δικαίωμα να απαντήσουν. Απαραίτητο ανάγνωσμα για κάθε φίλο της ιστορίας και ειδικότερα  του ΒΠΠ.

 

Erik Larson – «Βουβό κύμα, το τελευταίο πέρασμα του Λουζιτάνια» (Ίκαρος)

 

Η συναρπαστική ιστορία του ναυαγίου  του υπερωκεανίου Λουζιτάνια, γράφει το οπισθόφυλλο και είναι ίσως η πιο άτοπη και άδικη περιγραφή, για ένα όντως συγκλονιστικό βιβλίο. Ο συγγραφέας Erik Larson ασχολείται με αυτό που αποκαλούμε ιστορικό μυθιστόρημα, έχοντας το εξαιρετικό χάρισμα της ανάπλασης της εποχής, με ρεαλιστικό και πολύ ζωντανό τρόπο. Η αναφορά μου στο παλιότερο βιβλίο του «Στον κήπο με τα θηρία» είναι ενδεικτική του πόσο εκτιμώ την πένα του. Στο «Βουβό κύμα» επιλέγει με τη βοήθεια υλικού από τους επιβάτες του Λουζιτάνια, να διηγηθεί την ιστορία ενός ναυαγίου ή καλύτερα της βύθισης ενός επιβατηγού πλοίου, μιας ουδέτερης χώρας από τα Γερμανικά υποβρύχια στον Α' Παγκόσμιο πόλεμο.

Η σημασία του έργου πολυσήμαντη. Η αναφορά σε μια πράξη που αποτελεί ένα από τα πρώτα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας, με το χτύπημα ενός μη στρατιωτικού στόχου, σε μία εποχή που υπήρχε ακόμη το Πρωσικό πνεύμα της στρατιωτικής ευγένειας αλλά η πίεση για τη νίκη άρχισε να αλλάζει την κοσμοθεωρία των συγκρούσεων, είναι εδώ. Όπως είναι και η τραγική εξιστόρηση των ανθρώπινων ιστοριών, των επιβαινόντων για τους οποίους με ενδελεχή έρευνα συγκέντρωσε στοιχεία, για να μιλήσει για την ιστορία τους πριν το ναυάγιο, στην διάρκεια της βύθισης αλλά και μετά. Μικρές ανθρώπινες ιστορίες, που αποτελούν τις ψηφίδες, ενός συλλογικού έργου καταστροφής, όπως είναι η βύθιση ενός άοπλου επιβατηγού, ουδέτερης χώρας. Η πολιτική υπόσταση της βύθισης, μέσα από την σύνδεση της με την πολιτική κατάσταση της εποχής. Η περιγραφή  της ζωής του Αμερικανού προέδρου Ουίλσον με την αγάπη του στην πολιτική της απομόνωσης, παράλληλα με τα προσωπικά του θέματα που τον καθιστούσαν ακόμη πιο αδύναμο και αναποφάσιστο. Η περιγραφή της  Βρετανικής πολιτικής, γεμάτη δολοπλοκίες, με έμφαση στην αλίευση πληροφοριών για τις Γερμανικές ναυτικές κινήσεις με απώτερο και πρωταρχικό σκοπό την προστασία του Βρετανικού στόλου. Πληροφορίες που εν γνώσει τους δεν κοινοποιήθηκαν μιας και οι ζωές των αμάχων, είχαν ελάχιστη αξία μπροστά στην προστασία των πολύτιμων θωρηκτών, που θα εξασφάλιζαν την θαλάσσια υπεροπλία έναντι του Γερμανικού Ναυτικού. Αλλά και η περιγραφή της δράσης των πρωτόγονων υποβρυχίων, που παραλίγο όπως και στον Β ΠΠ να αλλάξουν την πορεία του πολέμου αποτελεί ακόμη ένα σημείο στο οποίο ο Larson δείχνει την δύναμη της γραφής του αλλά και της ικανότητάς του ως ερευνητή. Η μεταφορά στην ψυχοσύνθεση του κυβερνήτη, που ζει για να αυξήσει το τονάζ των βυθίσεων του και η λεπτή γραμμή ανάμεσα στον στρατιωτικό και τον δολοφόνο αθώων, που εκ των υστέρων κρίνεται από τις πράξεις του, είναι συγκλονιστική.

Tο «Βουβό κύμα» είναι ακόμη μια επιτυχία του Erik Larson  να ανασυστήσει μια εποχή, μια στιγμή στην ιστορία, με λογοτεχνικό τρόπο, βασισμένος όμως σε συγκέντρωση στοιχείων, που ντύνουν την κάθε στιγμή με θαυμαστή αληθοφάνεια. Η ιστορία των επιβαινόντων αλλά και η αφήγηση του ναυαγίου, φέρνει στο νου το άλλο μεγάλο ναυάγιο της δεύτερης δεκαετίας του 20ου αιώνα τον Τιτανικό και ξυπνά μνήμες φόβου, για τη δύναμη της θάλασσας. Στιγμές ανθρώπινης αδυναμίας αλλά και ηρωισμού, απόγνωσης και ελπίδας. Συγκλονιστικός και ανθρώπινος, ο Larson  φέρνει δάκρια στα μάτια, στις στιγμές που οικογένειες επανενώνονται , όταν οι διασωθέντες συγκεντρώνονται αλλά και στο νεκροτομείο αγκαλιασμένοι για το τελευταίο ταξίδι στον κάτω κόσμο. Η ενημέρωση των Ιρλανδών και η προσπάθεια κάθε διαθέσιμου μέσου να βοηθήσει είναι τόσο ζωντανή, που νιώθεις την αγωνία των αλιευτικών να πλησιάσουν για να σώσουν, οτι δύναται να σωθεί. Παράλληλα η ιστορία του πλοιάρχου του Λουζιτάνια μέχρι το τέλος της ζωής του, ενός ανθρώπου που οι επιλογές του θα καθορίσουν εν μέρει την ζωή επιβατών και πληρώματος έρχεται συμπληρωματικά να μεταφέρει τον τρόπο σκέψης των ναυτιλιακών εταιρειών σε καιρό πολέμου, αλλά και των ναυτικών που ξεκίνησαν με ιστιοφόρα για να καταλήξουν στις ντιζελομηχανές.

Η πολιτική διάσταση του θέματος, με την αποχή των Η.Π.Α από τον πόλεμο, παρόλες τις προσπάθειες της Βρετανίας να τους εμπλέξουν, συνδυάζεται άψογα με την εστίαση στον πρόεδρο Ουίλσον και την προσωπική του ζωή. Την κατάθλιψη από το θάνατο της γυναίκας του, τον νέο του ανεκπλήρωτο για μεγάλο διάστημα έρωτα και την αδυναμία του να πάρει αποφάσεις, βασανισμένος από την δική του προσωπική τραγωδία. Παράλληλα, η περιγραφή των υπηρεσιών συλλογής πληροφοριών του ναυαρχείου, είναι ακόμα ένα κομμάτι που ο Larsonμεταφέρει εν τη γενέσει του, την δημιουργία της σύγχρονης ιστορίας. Οι Βρετανοί έχουν στα χέρια τους τους Γερμανικούς κώδικες και προκειμένου να διαφυλάξουν το στοιχείο του αιφνιδιασμού, και να προστατεύσουν τον πολύτιμο στόλο τους, κανένας άμαχος δεν έχει αξία. Η αιωρούμενη ερώτηση αν ένα μήνυμα στο Λουζιτάνια ή έστω η παροχή συνοδείας θα μπορούσε να αλλάξει την έκβαση του ταξιδιού αιωρείται. Ταυτόχρονα η περιγραφή της Γερμανικής πλευράς και ειδικότερα αυτής των υποβρυχίων και του συγκεκριμένου υποβρυχίου και του κυβερνήτη του, μας μεταφέρει σε ένα κόσμο μοναχικών λύκων που αποκομμένοι από τα κέντρα αποφάσεων παίρνουν αποφάσεις με βάση εντολές ημερών και το προσωπικό κριτήριο σεβασμού στην ανθρώπινη ζωή και την πατρίδα. Η περιγραφή της έναρξης του υποβρύχιου πολέμου αλλά και των ανθυποβρυχιακών μέτρων είναι συναρπαστική και μας δίνει το στίγμα μιας εποχής που η τεχνολογία ξεπερνά τον άνθρωπο και τον αφήνει έρμαιο των αποφάσεων του, για μαζικά χτυπήματα. Θύτης και θύμα ταυτόχρονα ο Γερμανός κυβερνήτης του υποβρυχίου, με περιορισμένα μέσα αναγνωρίζει το πλοίο και αποφασίσει για την ζωή ή το θάνατο εκατοντάδων ανθρώπων, ζώντας πλέον με αυτές τις επιλογές. Η εντατικοποίηση του πολέμου και τα όπλα μαζικής καταστροφής στα πρώτα βήματα τους.

Όμως το βιβλίο δεν είναι μια περιγραφή της βύθισης του Λουζιτάνια και μόνο. Ανατρέπει απόψεις, οτι η βύθιση του Λουζιτάνια οδήγησε τις ΗΠΑ στον πόλεμο, μιας και χρειαστήκαν δύο ακόμα χρόνια για να μπουν οι Αμερικανοί στον πόλεμο και αρκετές  Γερμανικές επιθετικές ενέργειες. Δίνεις στοιχεία για την κλιμακούμενη επιθετικότητα των Γερμανών σε κάθε πολεμικό στόχο ουδέτερο ή μη. Αναφέρει την μεταφορά πυρομαχικών με το Λουζιτάνια δείχνοντας και την άλλη πλευρά. Την Βρετανική έλλειψη σεβασμού στους κανόνες του πολέμου, όταν χρησιμοποιούν ουδέτερα πλοία για μεταφορά, κρυφά  πυρομαχικών, πυροδοτώντας ανεξέλεγκτες καταστάσεις εναντίον των αμάχων. Πάνω από όλα όμως θέτει το Βρετανικό ναυαρχείο στην πραγματική θέση του, αυτή του ενόχου. Γιατί γνώριζε εξαρχής την κίνηση και την θέση του υποβρυχίου και δεν προσπάθησε οχι να αποτρέψει με την χορήγηση συνοδείας, αλλά ούτε με την αποστολή προειδοποίησης στο πλοίο για την παρουσία του υποβρυχίου στην περιοχή, διατηρώντας τα στοιχεία για χρόνια στην αφάνεια.

Τελειώνοντας το «Βουβό κύμα» φέρνεις στο νου σου, τον Πόλεμο στον Κόλπο, στην Γιουγκοσλαβία, στην Συρία και βλέπεις ότι αν και οι υπερδυνάμεις άλλαξαν, οι άμαχοι πληρώνουν το τίμημα και οι στρατιωτικοί επικαλούνται αόριστους όρους, όπως τιμή, αγάπη στην πατρίδα, θάρρος, για να δικαιολογήσουν το θάνατο παιδιών και αμάχων, ενώ οι πολιτικοί κωλυσιεργούν. Ένα δυνατό βιβλίο, που παρά τον πληροφοριακό χαρακτήρα του, κρατά το ενδιαφέρον αμείωτο καθώς βυθίζεσαι σε μια θάλασσα πληροφοριών, που καλύπτουν μεγάλο χρονικό διάστημα, μετά την βύθιση του πλοίου, ξεβράζοντας, όπως η θάλασσα τα πτώματα του ναυαγίου, μήνες μετά. Πληροφορίες και στοιχεία, που χρόνια μετά το τέλος του Α ΠΠ, παρέμειναν σε συρτάρια. Απολαυστικό μέχρι τις παραπομπές.

Διαβάζεται με συνοδεία το «Cruel sea»- CITIES και το “Run silent, run deep” (Iron Maiden- Raven)

 

 

Philip Kerr-«Φοβού τους Δαναούς» (Κέδρος)

 

Ο γνωστός και αγαπητός, ντετέκτιβ  Μπέρνι Γκούντερ επιστρέφει στη δράση. Από τους δρόμους του Μονάχου, θα ξεκινήσει ένα ταξίδι που θα τον οδηγήσει στις Ελληνικές ακτές. Ο Κερ είναι συγγραφέας με στερεότυπα, αλλά στο αστυνομικό μυθιστόρημα, αυτό μπορεί να αποτελεί και πλεονέκτημα. Η Γερμανία που επανέρχεται στα πόδια της μετά τον ΒΠΠ, ίντριγκες πολιτικών και πρώην Ναζί που αρχίζουν να ζωγραφίζουν το περίγραμμα του πίνακα στον οποίο ο Κερ θα είναι από τα κεντρικά πρόσωπα. Εξασφαλίζοντας μια θέση ερευνητή ασφαλειών στο Μόναχο, θα θεωρήσει ότι η τύχη του αλλάζει. Αυτοκίνητο, καλός μισθός και μπίρα είναι οι απαιτήσεις του,αλλά ο παλιός του γνώριμος από τον πόλεμο Μέρτενς, θα είναι το κλειδί σε μια υπόθεσής που θα αλλάξει τον ρου της «τακτοποιημένης» ζωής του.

Ένα ναυάγιο και μια αποζημίωση στην Ελλάδα θα τον φέρει στην μετεμφυλιακή Αθήνα που ο Κερ θα περιγράψει ακόμη μια φορά, όπως κάθε Ελληνική πραγματικότητα γλαφυρά αλλά άστοχα. Το ναυάγιο και ο επιζών πλοίαρχος θα ξετυλίξουν έναν μίτο, που φτάνει στις χαμένες περιουσίες και τον χρυσό των Ελλήνων Εβραίων αλλά θα εμπλέξει την πανταχού παρούσα Ελληνική αστυνομία και θα φέρει στην επιφάνεια τα μεγάλα ηθικά διλλήματα του ΒΠΠ. Πίστη στον άνθρωπο, το Κράτος, Ναζί, εμφύλιος , αλλά και πριν και πάνω από όλα το χρήμα που κινεί πλέον τον κόσμο μετά τον ΒΠΠ με την ΕΟΚ να ετοιμάζεται, θα κρατήσουν τον ενδιαφέρον του αναγνώστη σε εγρήγορση.

Ο Γκούντερ, είναι πάντα κυνικός, ακαταμάχητος γυναικάς χωρίς να το προσπαθεί. Ο άτυχος ερευνητής που βρίσκει την  άκρη του εγκλήματος, πέφτοντας σε παγίδες μεγαλύτερων από τον ίδιο, δυνάμεων. Στα όρια της επιβίωσης με τη βοήθεια μιας Ελληνίδας ασκούμενης δικηγόρου θα μας ταξιδέψει στην Ελλάδα της κατοχής και την μεταπολεμική Ευρώπη, όπου κάθε πόρτα στην Αθήνα και το Μόναχο έχει τις δικές της ιστορίες, μελανές ή απλά αιματοβαμμένες.

Το τέλος της ιστορίας θα είναι περίπλοκο, μιας και ο περιούσιος λαός ζητά την εκδίκηση του. Τα φιλοσοφικά ερωτήματα έρχονται να ζητήσουν λύση, η ηθική δίνει τη θέση της στα όπλα και ο Γκούντερ, γνωρίζεται με μια γυναίκα που του δίνει την ευκαιρία να αλλάξει τον κόσμο και να εξαγνιστεί για το παρελθόν της Γερμανίας. Ερωτήματα που θα μείνουν δίχως απάντηση, ξεκάθαρη αλλά αποτελούν, ίσως , τον επίλογο του «Φοβού τους Δαναούς» και την αρχή νέων περιπετειών για τον αειθαλή, μέθυσο, γυναικά και τελικά αποτελεσματικό σε ο,τι αναλαμβάνει ερευνητή Γκούντερ.

Αν δεν σας επηρεάσουν τα μικρά λάθη που κάνει ως συνήθως ο Κερ, στην περιγραφή της Ελληνικής πραγματικότητας , το «Φοβού τους Δαναούς» αποτελεί ένα από τα καλύτερα βιβλία του με ήρωα τον Γκούντερ.

Χειρόγραφα 1944-1947, Μαρσέλ Νατζαρή (Αλεξάνδρεια)

Χειρόγραφα 1944-1947, Από τη Θεσσαλονίκη στο Ζοντερκομάντο του Άουσβιτς Μαρσέλ Νατζαρή (Αλεξάνδρεια)

Το βιβλίο αυτό το διάβασα παραμονή πρωτοχρονιάς του 2019. Όταν το τελείωσα, είχα ένα κόμπο στο στομάχι για ημέρες. Τα χειρόγραφα του Ελληνοεβραίου Μαρσέλ Νατζαρή, ανακαλύφθηκαν θαμμένα στον περίβολο του Άουσβιτς χρόνια μετά το θάνατο του ίδιου στις Η.Π.Α. Είχε καταφέρει να επιζήσει του στρατοπέδου συγκέντρωσης/εξόντωσης και της προσπάθειας εξόντωσης όσων συμμετείχαν στην λειτουργία των κρεματορίων, των Ζοντερκομάντο όπως αυτός, από τους Ναζί. Μετά την απελευθέρωση του έγραψε κάποια ακόμα χειρόγραφα για την συμμετοχή του στην αντίσταση και το Άουσβιτς- Μπιρκενάου και όλα μαζί αποτελούν τον κορμό αυτού του βιβλίου.

Ο Νατζαρή, είχε πολεμήσει στο Αλβανικό μέτωπο, είχε βγει στο βουνό, είχε ενταχθεί στις γραμμές του Ε.Λ.Α.Σ, είχε διαφωνήσει με την εμφύλια διαμάχη και εστιάσει στον αγώνα κατά των Γερμανών και όντας τραυματίας ζήτησε περίθαλψη στην Αθήνα, όπου και συνελήφθη για να σταλεί με τα τελευταία «φορτία» εκτοπισμένων στο Άουσβιτς. Επέζησε γιατί το χιούμορ, η ανθρωπιά κι η αποφασιστικότητα του, ήταν τα όπλα που τον έκαναν αναγνωρίσιμο και αγαπητό ανάμεσα στις διάφορες φυλές του Ισραήλ που μαρτύρησαν στο στρατόπεδο. Γνωρίζοντας Γαλλικά μπόρεσε να συνεννοηθεί με Εβραίους άλλων χωρών. Μιλάει ο ίδιος για τον ρατσισμό των ορθόδοξων Εβραίων της Κεντρικής Ευρώπης που όντας γνώστες των γίντις κορόιδευαν, μέσα στο στρατόπεδο !!! και θεωρούσαν κατώτερους τους Έλληνες Εβραίους που δεν ήταν τόσο «θρήσκοι» κατά την άποψη τους.

Το βιβλίο είναι μια παράθεση της επιστολής του προς την Ελλάδα, με κάποια στοιχεία για τη ζωή στο στρατόπεδο και των κειμένων μετά την επιστροφή του στη Θεσσαλονίκη καθώς και μιας σειράς μαρτυριών και ερευνών για το ίδιο θέμα , από ερευνητές και άλλους επιζώντες. Μαρτυρίες για την εξέγερση στο κρεματόριο, την αποτυχημένη οργάνωση της αλλά και τον πανικό στους φύλακες και την παραδειγματική τιμωρία, διασταυρώνονται με μικρές ανθρώπινες στιγμές επιβίωσης. Ο Νατζαρή σε κάθε στιγμή της φυλάκισης προσπαθεί να παραμείνει άνθρωπος. Δεν κατηγορεί κανέναν, αλλά πριν και πάνω από όλα διατηρεί το χιούμορ και την ανθρώπινη υπόσταση του, ελπίζοντας να επιζήσει για να μιλήσει και να μην ξεχάσει, να μην ξεχαστούν όσα βίωσε και οι θύτες που τους αναγνωρίζουμε σαν μορφές επιφανειακά και μόνο ανθρώπινες. Η παρουσία του με τις μικρές θεατρικές παραστάσεις που διοργάνωνε, τα ανέκδοτα και τη βοήθεια όπου και όταν μπορεί κάνει αίσθηση στην Εβραϊκή κοινότητα, που βασανίζεται να παραμείνει εν ζωή.

Σε αντίθεση με τις ταινίες και τον ηρωισμό που αποπνέει η εικόνα, εδώ έχουμε ένα κείμενο που η απλότητα του, η αισιοδοξία, η αβεβαιότητα για το αύριο αλλά και ο τρόμος της καθημερινότητας σε λίγες μόνο γραμμές, σελίδες συγκλονίζουν. Ο άνθρωπος που ζει μέσα στο θάνατο ,βιώνει το θάνατο και την ανθρώπινη σκληρότητα, αλλά θέλει να συνεχίσει να ζει. Η απώλεια της συνείδησης και των συναισθημάτων κι η διαρκής αγρύπνια για να επιβιώσει σε ένα κόσμο, που δεν του αναγνωρίζεται η ανθρώπινη ιδιότητα, τον βασανίζει και τον δυναμώνει ταυτόχρονα. Η ζωή του στην προπολεμική Θεσσαλονίκη, η θητεία του στο στρατό, στην αντίσταση και η ζωή του μετά στις Η.Π.Α ως μέρος της Αμερικανικής βοήθειας. Οι μαρτυρίες της οικογένειας του, για ένα άνθρωπο χαρούμενο, που ποτέ δεν μιλούσε για το τί έζησε… Οι νύχτες του εφιάλτη, που τον ξυπνάνε κάθιδρο όπως τις θυμάται η κόρη του. Ο άνθρωπος που επέζησε για να μας θυμίσει με τα γραπτά του, την αδυσώπητη κτηνωδία ενός έθνους απέναντι στην ανθρωπότητα.

Ο Νατζαρή αφήνει μέσα από την μαρτυρία του αλλά και των συντρόφων του μια μαρτυρία που μας καθιστά συνυπεύθυνους, όχι μόνο να μην ξεχαστεί το αίσχος των στρατοπέδων συγκέντρωσης, αλλά και συνυπεύθυνους να μην επιτρέψουμε ποτέ σε κανέναν να επαναλάβει τα ίδια αίσχη. Ο ανθρωπισμός του και το χιούμορ του, είναι σημαίες ,σημάδια, οδηγοί, για το πως απλοί άνθρωποι στις δύσκολες ώρες έγιναν ήρωες, δίχως να αλλάξουν τη ροή της ιστορίας, μέσα από την επιβίωση και την στάση τους. Αξιοπρέπεια αλλά και επιβίωση, σε όρια δυσδιάκριτα, καταστάσεις ασυμβίβαστες με το κοινό μυαλό. Σπάνια τόσες λίγες σελίδες, είπαν τόσα πολλά πράγματα, σε μια ανθρωπότητα, που επιμένει να ξεχνά επιλεκτικά, για την Ισραηλίτικη κοινότητα της Θεσσαλονίκης, αλλά και για τον κάθε άνθρωπο που έπεσε θύμα των θεωριών ανωτερότητας και της μαζικής εξόντωσης. ‘Ένα βιβλίο που σίγουρα θα έπρεπε να αποτελεί ανάγνωσμα στα λύκεια της Ελλάδας, πέραν πολιτικών και κομματικών παρωπίδων.

Giuseppe Conte: Σκλάβοι της Ελευθερίας (Πολις)

 

Giuseppe Conte: Σκλάβοι της Ελευθερίας

Ένα ακόμα ποιοτικό μυθιστόρημα, αλλά και τροφή για σκέψη, που κυκλοφόρησαν οι εκδόσεις Πόλις το 2009 και εγώ κατάφερα να διαβάσω μόλις το 2014. Αυτό επιβάλλει την παρουσίαση του, μιας και η στήλη μας, προβάλλει βιβλία που αξίζουν και το διάβασμα ως αξία και μόνο του είναι διαχρονικό. Ταυτόχρονα το συγκεκριμένο μυθιστόρημα, θέτει μερικά πολύ επίκαιρα ερωτήματα, ειδικά στις μέρες μας, των αλλαγών, εκλογών, εξαγορών ψήφων κτλπ.

Η ιστορία μας μεταφέρεται σαν διήγηση του νέου στα θαλασσινά πράγματα , μούτσου Γιάν. Στο πρώτο του ταξίδι, ο αδαής πρώην αγρότης, γνωρίζει τη ζωή σε πλοίο και μάλιστα δουλεμπορικό, τις παραμονές της Γαλλικής επανάστασης. Έχει μπαρκάρει σπρωγμένος, από την υπερφορολόγηση του Βασιλιά και την έλλειψη μέλλοντος στο χωράφι. Πρότυπο του στο πλοίο, θα γίνει ο αινιγματικός Ιταλικής καταγωγής τρίτος πλοίαρχος Φλοριάνο Ντι Σανταφλόρα. Από τις συζητήσεις του στο καρέ των αξιωματικών, με τον πλοίαρχο, θα μάθει για τον Βολταίρο και άλλους διανοητές του διαφωτισμού και θα του κεντρίσει την επιθυμία να μάθει γραφή και ανάγνωση. Παράλληλα η τίμια και μετρημένη στάση του απέναντι στο πλήρωμα θα τον κάνει λαοφιλή στο πλήρωμα, σε μια εποχή που οι αξιωματικοί των πλοίων, κυριολεκτικά ασκούσαν εξουσία βίας και τρόμου στα πληρώματα τους. Εξ ου και οι εξεγέρσεις, που οδηγούσαν στην πειρατεία, πολλούς ανθρώπους που πλέον δεν άντεχαν.

Μέσα από την περιγραφή των χαρακτήρων που πληρώματος και των αξιωματικών, ο Κόντε, θα μας μυήσει στην ναυτική ζωή, συνεχίζοντας αν θέλετε, την δουλειά που ξεκίνησε σε βιβλία, όπως το Μόμπι Ντικ, με ακρίβεια και ρεαλισμό. Παράλληλα, μέσα από τις συζητήσεις των αξιωματικών, θα πάρουμε μια γεύση για τις επικείμενες κοινωνικές-πολιτικές αλλαγές, τους υπέρμαχους των ελευθεριών και του διαφωτισμού αλλά και τους πιστούς στην καθεστηκυία τάξη που αντιπροσώπευαν ο Βασιλιάς, η Εκκλησία και η φεουδαρχία. Η άφιξη του πλοίου στην Αφρική και η γνωριμία με τον «πράκτορα» της ναυτιλιακής εταιρίας, τον υπεύθυνο για την συλλογή των σκλάβων, θα οδηγήσει στις απαρχές της σύγκρουσης, μέσα από τη γνωριμία του Φλοριάνο, με μια νεαρή νέγρα και τον έρωτα του για αυτή. Στο καράβι, η στάση του θα δεχτεί κριτική, θα φυλακιστεί και θα δικαστεί. Όλα αυτά εξαιτίας των δολοπλοκών του πράκτορα, που θα ονομαστεί Χειρουργός, λόγω της ιατρικής του ιδιότητας, που περιλαμβάνουν και την δολοφονία του καπετάνιου, με απώτερο σκοπό τον σφετερισμό της θέσης του, ως συζύγου της Ιταλίδας γυναίκας του, ερωμένης του χειρουργού και είσοδο του στην διοίκηση της δουλεμπορικής εταιρίας.

Η πρακτική του Χειρουργού, που αν και θρασύδειλος, λατρεύει την επιβολή της εξουσίας με τη βία, θα οδηγήσει στο στασιασμό του πληρώματος. Παράγοντας καταλυτικός, ο μυστηριώδης υπηρέτης του, που αποτελεί και τον συνδετικό κρίκο με τη ζωή του Φλοριάνο, πριν το Γαλλικό ναυτικό, μια ζωή για την οποία φέρει βάρος, που αρνείται να μοιραστεί. Αποτέλεσμα όλων αυτών, να βρεθούν σε μια βάρκα ο Χειρουργός και οι ανώτεροι αξιωματικοί, μαζί με την σύζυγο του καπετάνιου, ενώ το καράβι, αλλάζει πλέον διοίκηση και οι σκλάβοι ελευθερώνονται.

Το δεύτερο μέρος του βιβλίου, θα αναφερθεί στην απελευθερωμένη κοινότητα ναυτικών και σκλάβων, τις αρχές του ανθρωπισμού και την προσπάθεια του Φλοριάνο, να αποδεσμευθούν όλοι, λευκοί και μαύροι από τα δεσμά τα εθνικά και θρησκευτικά που οδήγησαν στις Ευρωπαϊκές καταπιεστικές μοναρχίες αιώνων. Τα νέα της Γαλλικής επανάστασης θα τους γεμίσουν χαρά, μέσω ενός ναυαγού και η κοινότητα θα ευδοκιμήσει. Σύντομα όμως ο Φλοριάνο, θα αναγκαστεί να δεχτεί, οτι όσα ο Ευρωπαϊκός Διαφωτισμός αρνήθηκε, δεν μπορούν να κάνουν και οι Αφρικανοί, απελεύθεροι, που συνεχίζουν, ως γνήσιοι Ασάντι, να λατρεύουν Θεούς και έθιμα και να δεσμεύονται από αυτά. Η διαφωνία, για την ανθρωποθυσία κάποιων αιχμαλώτων, υπόλοιπο επίσης από μια γειτονική φυλή, θα οδηγήσει στην ρήξη με τους Αφρικανούς που θα εγκαταλείψουν την κοινότητα, με σκοπό την επιστροφή στη γενέθλια γη. Οι εναπομείναντες λευκοί και φίλοι Αφρικανοί, θα παραμείνουν σε μια ειδυλλιακή κατάσταση, μέχρι την επίθεση που θα δεχτούν, από τον επιζήσαντα Χειρουργό και που θα σημάνει το τέλος της ουτοπικής αποικίας των ελεύθερων ανθρώπων. Η αφήγηση τελειώνει, εν μέσω των εξεγέρσεων της Γαλλικής κομμούνας, με τον συγγραφέα, πρώην μούτσο, να παραμένει πιστός, στο όραμα του παλιού του δασκάλου και συντρόφου.

Παράλληλα μέσα από τις επιστολές του Φλοριάνο στην αδελφή του, που θα ανακαλυφθούν στο τέλος από τον Γιάν, θα γνωρίσουμε την τραγική προσωπική του ιστορία, αλλά και τον διακαή πόθο του, για μια ζωή, μακριά από τα φεουδαρχικά καθεστώτα και τις νόρμες της εποχής. Σκεπτόμενος, αλλά κυνηγημένος και ο ίδιος από τα δικά του πάθη και Ερινύες, προσπαθεί, να λυτρώσει τους άλλους, για να λυτρώσει και τον εαυτό του. Μια συνεχής προσπάθεια, για γνώση, ισότητα και αλλαγή, που θα συναντήσει εμπόδια, τον ίδιο τον άνθρωπο, την εμμονή του και την προσκόλληση του στα γνωστά και τα θέσφατα και τον φόβο που ανδρώνεται μπροστά στην πραγματική και δίχως όρια ελευθερία, που απαιτεί σύνεση και αυτοσυγκράτηση.

Καλογραμμένο βιβλίο, που παλαντζάρει μεταξύ της αμιγούς ναυτικής περιπέτειας και του πολιτικού μυθιστορήματος, κρατώντας ισορροπίες και πετυχαίνοντας, να ικανοποιήσει τον αναγνώστη, αφήνοντας του ερωτήματα, που θα σκέφτεται, αρκετό καιρό μετά το τέλος της ανάγνωσης, για σειρά θεμάτων, που παραμένουν επίκαιρα ως σήμερα, ειδικά για το τί εστί ελευθερία