“Το ταξίδι του Ματαρόα,1945” – Νέλλη Ανδρικοπούλου (Βιβλιοπωλείον της Εστίας)

Η αφρόκρεμα της μετεμφυλιακής Ελλάδας, σε ένα ταξίδι, μακριά από τα πάθη της Ελληνικής πολιτικής σκηνής, προς τη γνώση και την αυτογνωσία. Ένα ιστορικό γεγονός, που παραμένει εκτός εμβέλειας των ντρονς της ιστορίας, αλλά οι κυματισμοί του, επηρέασαν την πολιτική και πολιτιστική Ελλάδα, μέχρι τη δεκαετία του 90, διαμορφώνοντας ανθρώπους, που κυριάρχησαν δημιουργικά εντός και εκτός συνόρων.

Οι μαρτυρίες από ιστορικές εποχές ζυμώσεων, είναι αυτές, που εξανθρωπίζουν την ιστορία και δείχνουν στις μετέπειτα γενιές το μέγεθος των γεγονότων, μετρημένο στην ανθρώπινη κλίμακα, που τελικά είναι και η πιο σημαντική. Με τον Ελληνικό εμφύλιο, να είναι πια γεγονός και ήδη, τα Δεκεμβριανά, να πληγώνουν την μεταπολεμική αλλά όχι μετεμφυλιακή Ελλάδα, μια θαρραλέα κίνηση από τον διευθυντή του Γαλλικού Ινστιτούτου Αθηνών, Οκτάβ Μερλιέ, έμελλε να δώσει μια απρόσμενη διέξοδο σε μεγάλη μερίδα, Ελλήνων εν τη γενέσει διανοούμενων, αριστερών κυρίως πολτικών αποχρώσεων, που ακόμη δεν είχαν παγιδευτεί πλην των οργανωμένων στο ΚΚΕ, στο διχαστικό ιστό και τις αδελφοκτόνες συμπεριφορές.

Ένα πρόγραμμα υποτροφιών, σε ανθρώπους των γραμμάτων, τεχνών αλλά και επιστήμονες που θα ενίσχυε ταυτόχρονα τη Γαλλική πολιτιστική και πολιτική επιρροή στην Ελλάδα, που διαφαινόταν η πορεία της προς την Αγγλική γλώσσα και τις Η.Π.Α, ήταν το αποκύημα των προσπαθειών του Μερλιέ. Στα ονόματα των 150 υποτροφιών διαβάζουμε αυτά των Κανδύλη, Βαλσάμη, Βεάκη, Κριεζή, Χωραφά, Σβορώνου, Κριαρά Κ, Κριαρά Ε, Καστοριάδη, Γληνού.

Το ταξίδι, με τις πρωτόγνωρες συνθήκες για τους Έλληνες, που βρέθηκαν ξαφνικά σε πρωινά αγγλικού τύπου στο «Ματαρόα» και στη συνέχεια, είχαν τη μικρή οδύσσεια του σιδηροδρομικού ταξιδιού μέσω Ιταλίας, Ελβετίας, με τρένα που συχνά δεν είχαν σχεδιαστεί για μεταφορά επιβατών, αποτελεί μια μικρή ιστορία, θάρρους, ελπίδας και αισιοδοξίας, για μια «χαμένη» γενιά. Η Ελβετική συμπεριφορά σε αντίθεση με την ανθρωπιστική στάση του Ερυθρού Σταυρού, που είδε στους Έλληνες πρόσφυγες, πηγή μολυσματικών ασθενειών και τους αντιμετώπισε με καραντίνα, αποτελεί ένα από τα ενδιαφέροντα ευτράπελα, που καταγράφει η Ανδρικοπούλου. Ο ουσιαστικός πυρήνας του βιβλίου είναι οι αναμνήσεις των Αξελού, Μανουηλίδη, Μαρινόπολου, Νειάδα μαζί με υλικό του Γαλλικού Ινστιτούτου. 

 

Από το συρτάρι της μνήμης, ανασύρονται ψηφίδες που δημιουργούν με φόντο τη σκοτεινή μεταπολεμική Αθήνα, ένα φωτεινό σκηνικό αισιοδοξίας. Η αναμονή, μετά την επιλογή με συνέντευξη όσων θα φύγουν, οι ετοιμασίες, η επιλογή του πλοίου, που αργοπορούσε επιδεικτικά, η μέρα της αναχώρησης και τα δάκρυα χαράς για το αύριο, αλλά και λύπης για όσα έμειναν και θα έμεναν πίσω, για πολλά χρόνια, είναι ενδεικτικά του φορτισμένου κλίματος, που τόσο ζωντανά, μεταφέρει μέσα από τις προσωπικές μαρτυρίες η συγγραφέας - ερευνήτρια.

Το πέρασμα του χρόνου, αμβλύνει αναμνήσεις, εντυπώσεις, αλλά το αίσθημα της απελευθέρωσης, της σωτηρίας, της διαδρομής προς μια χώρα γεμάτη προοπτικές, μεταφέρεται ακόμα και σήμερα ατόφιο, ζωντανό και σε συγκινεί ασχέτως πολιτικής τοποθέτησης. Οι άνθρωποι αυτοί, αποτελούσαν μέρος της πνευματικής εν τη γενέσει της Ελληνικής αφρόκρεμας, που ο διευθυντής του Γαλλικού Ινστιτούτου, επέλεξε για να βοηθήσει, εις βάρος είναι η αλήθεια ανθρώπων, που δεν ενστερνίζονταν τις «αριστερές» πεποιθήσεις που και ο ίδιος είχε. Σαν ιστορικό γεγονός όμως έδωσε την ευκαιρία σε ένα μέρος της Ελληνικής διανόησης, να επιβιώσει σε ένα περιβάλλον, πιο φιλικό και για αυτό και μόνο το λόγο, το ταξίδι του «Ματαρόα», έχει την αίσθηση της κιβωτού του Νώε, από μια χώρα που ο εμφύλιος πόλεμος και η αριστερή μισαλλοδοξία, θα κυλούσε στο αίμα για μια ακόμα πενταετία.

Μια ιστορική μαρτυρία, της δύναμης της νεότητας και της αποφασιστικότητας, να επιβιώσει και να δημιουργήσει, φτάνει να υπάρξει λίγη βοήθεια. Όταν η Ευρώπη, χωρίς να έχει το σημερινό μοντέλο της Ε.Ε, βοηθούσε ακόμη, όπου υπήρχε ανάγκη, γιατί το πνεύμα του ανθρωπισμού, δεν είχε χαθεί κάτω από τον μανδύα της οικονομικής ένωσης. Το «Ταξίδι του Ματαρόα» είναι επίκαιρο, δυνατό και με πάμπολλα σχόλια και ερωτήματα που θα αφορούσαν το σήμερα, γιατί το 1945, δείχνει για ακόμα μια φορά τόσο κοντά, ειδικά για τους νέους ανθρώπους.

Διαβάζεται με τη συνοδεία του ISIS: Oceanic, Μάνου Χατζιδάκη και μελοποιημένου Οδυσσέα Ελύτη